Режиссёр Баҳодир Йўлдошев билан суҳбат

Баҳодир Йўлдошев

Ўзбекистон Халқ артисти. «Дийдор» театр-студияси бадиий раҳбари ва бош режиссёри. Кўпгина маданий тадбирлар ва фестиваллар, шу жумладан «Шарқ тароналари» постановкачи режиссёри. 

Б.Й.: Қўшилмайман. Биринчидан, Хамза театрида 1966 йилдан бошлаб ишлаганман (21 ёшда эдим). У ерга талаба бўлиб келганман ва биринчи ярим йил реквизитор бўлиб ишлаганман. Кейинчалик ёритгувчи бўлиб. Театр ходимининг ҳар бир касбини ўрганганман. Бадиий раҳбар лавозимигача хизмат қилганман.
MD: Армиядаги каби
Б.Й.: Ҳа, айнан. Кейин мен кўчадан келмаганман ахир, мен актёрлар оиласиданман. Онам 40 йил театр раҳбари бўлган ва мен театрда катта бўлганман. Замонавий ёшлар билан боғлиқ муаммо шундаки, улар 17 ёшидан ва фақат биринчи курсдан бошлаб театрни ўрганадилар. Мен эса улардан фарқли ўлароқ, бу ёшда анча уққан эдим. 28 ёшга келиб эса менинг ички дунёим шаклланган эди. Айтадиган сўзим бор эди ва тажрибали театр арбобига айландим.
MD: Сизни «ноформал» ва «инқилобчи» деб айтишарди. XX асрнинг 70-йилларида инсонлар экспериментларга тайёрмидилар? 2017 йилдан қараганда, ундай эмас.
Б.Й.: Ҳар хил. Буни тушуниб, томошаларга келганлар ҳам бўлди. Устимдан шикоят ёзиб, менинг услубларимни тушунмаган, юқори ташкилотлардан менга алоҳида эътибор беришларини талаб қилганлар ҳам бўлди. Шунда мен ўз-ўзини ифода этиш воситаларида эркин бўлиш жуда қийинлигини англадим.
MD: Унгача буни тушунмаган эдингизми?
Б.Й.: Тушунардим. Аммо шунча негативни кутмагандим. Мени «миллатчи» ва «менталитетга мос келмайдиган спектакллар қўядиган режиссёр» деб аташарди. Аммо театр зиддиятларсиз ва хавф-хатарсиз мавжуд бўла олмайди. Ўша вақтда театрга "кўча тили", тирик ҳаёт кириб келганди ва нафақат янги нутқ тури, балки артистни яратганди. 1974 йилда 28 ёшли режиссёрга Хамза театрида навбатлар чексиз эди.
MD: 33 йилдан кейин, Хамза театридан кетганингиздан сўнг, ўзингизни кичик театр-студиясида топдингиз...
Б.Й.: Менга қаранг, театр томошабини бўлиш каби, театр режиссёри бўлиш ҳам жуда қийин. Гап нима ҳақда кетаётганини тушуниш учун орқангизда база бўлиши керак. Ҳозир театрга нега бориш кераклигини биласизми?
MD: Унчалик эмас.
Б.Й.: Мен эса биламан негалигини. Ҳозир инсонлар: «Юр театрга борамиз. У ерда қандайдир режиссёр спетакль саҳналаштирган», деб айтишмайди. Бу ерга турли хил томошабинлар келади ва келишган. Ва режиссёрнинг асосий вазифаси бу - умумий массадаги томошабинни ягона бир организм бўлишга, яъни Хамлет учун уни ҳаётининг сўнгги дақиқаларигача куйинишга мажбур этиш. Баъзида бунинг уддасидан чиқардим. Баъзилар эса буни эплай олишмайди.
MD: Бўлмасам сиздан узоқдан сўрайман.
Б.Й.: Ҳаракат қилингчи.
MD: Инсонлар жиддий муваффақиятга эришиб, кейин атайлаб «сояга» кетиб, ўзларидан умид юкини соқит қилиб, тор доирада ўз ишлари билан шуғулланишлари каби кўпгина ҳикояларни тарих яхши билади...
Б.Й.: Ўз қобиғигами?
MD: Ҳа.
Б.Й.: Бу қизиқ. Ва бу тушунча ўз-ўзидан. Биласизми, мен бунга бутун онгли умрим давомида интилганман.
MD: Ёлғизланишгами?
Б.Й.: Ҳа. Масалан, Амир Темур ёнига унинг вазирлари ёки ҳарбий раҳбарлари келиб, унга бирон-бир мавжуд бўлган қандайдур муаммолар ҳақида гапиришган вақтда, «Темурланг» дарров жавоб бермасди. У ўз қобиғи, кулбасига, одамлар кўзидан нарироқка кетарди. У ерда 15 суткагача бўлиб, тайёр ечим билан чиқарди. У ерда у нима қиларди, нима ҳақда ўйларди, қандай қилиб бир ечимга келарди - буни ҳеч ким билмайди. Ёлғизланиш ҳаммага керак.

Мажбурлар бор, қўлидан келадиганлар бор, мен ўзимни иккинчилар қаторига қўшаман.

 

MD: Демак, Мустақиллик кунига байрам ташкиллаштирилгандан сўнг…
Б.Ю.: Ёки «Шарқ тароналари», мен учун уша куни театрга келиб, 25та томошабин билан тўсиқсиз, тўғридан-тўғри, кичик маконда суҳбатлашиш муҳим эди. Ва бу ҳаётимда қилган кўпгина ишимдан қийинроқ.
MD: Сизнинг «новаторлар ичида биринчи», кейин эса «давлат байрамлари бўйича биринчи» тажрибангиз билан театр-студиянгиз мавқеини кўтаришингиз мумкинлигини ва спектаклларингизни 400-600 кишилик залда ўтказишингиз мумкинлигини ҳаёлингизга келтирмаганмисиз?
Б.Ю.: Ҳеч қачон бундай мақсадим бўлмаган. Маъжозий қилиб айтадиган бўлсак, "хитойча" оммабоп маҳсулотлар бор ва "ягона нусхадагиси" бор. Биз савиямизни ушлаб турибмиз ва уни тушириш ниятимиз йўқ.
MD: Спектакллар ҳафтасига икки маротаба қўйилади. Ойига асарларингизни 200 томошабин кўради. Йилига эса - 2 400. Бундай қамров билан қандай қилиб бирон нарсани "силжитиш" ёки "кўзини очиш" мумкин?
Б.Ю.: Мумкин.
MD: Лекин бунга кўп вақт кетади.
Б.Ю.: Кўп.
MD: Унда янги спектаклингиз режиссёри Ёлқин Тўйчиев мисолида сўрайман. У нисбатан анчадан бери фильмлар суратга олмайди, гарчи ундан умидлар катта эди. Нимага у ва сиз каби иқтидорли инсонлар бирон муҳим нарсага эришгач, деярли машҳурликнинг чўққисида, ўз "қобиғига" кириб кетадилар.
Б.Ю.: Чунки тақдирдан қочиб қутилолмайсан. Тушунинг, инсонлар... улар кўп...
MD: Мажбурлар?
Б.Ю.: Ҳа, айнан. Сен кабилар эса - битта...
MD: Қўлидан келадиганлар?
Б.Ю.: Тўғри.
MD: Нимага улар кесишмайдилар ва бирга ишламайдилар?
Б.Ю.: Сизга шундай жавоб бераман. Ҳатто Аристотель ҳам ўз даврида, мукаммал давлатда театр, рассом, раққос ва хофизлар бўлмаслиги керак деган.
MD: Лекин унинг ўзи уларнинг катта мухлиси бўлган-ку.
Б.Ю.: Парадокс ҳам шунда.
MD: Тўхтанг. Сизда килган ишларингизни барчанинг севимли махсулотига айлантириш учун барча имконият бор эди.
Б.Ю.: Ё ижод билан, ё "тўғри тарғиб қилиш" билан машғул бўлиш керак. Ва "тарғиб қилиш" жуда катта куч талаб қилади. Яхшиси уларни ўз ишингга тадбиқ қилиш керак. Масалан, Ҳиндистон хайдовчилари тирбандликда соатлаб туришади, на бир овоз чиқаришади, на биров билан уришишади, йўл беришни талаб қилишмайди. Улар шунчаки ҳаракат тузалишини сабр билан кутишади. Худди бўш қайиқ ҳақидаги масал каби, сузиб кетаётиб бошқа кема билан тўқнашасан ва жаҳл устида ҳамма ўйлаганларингни айтаман десанг, қарабсан-ки қайиқ бўш. Ва жаҳл ҳеч қаёққа кетолмайди.
MD: Бу сизга ўз ишингиз учун курашишдан қочишнинг қулай йўли бўлиб кўринмаяптими?
Б.Ю.: Курашиш? Сўзга каранглар-а.

28 ёшимга келиб менинг ички оламим бутунлай шаклланиб бўлганди, ва менинг ҳикоя қилишим мумкин бўлган нарсалар бор эди.

*Мазкур суҳбат Myday Special журнали учун 2017 йилда ташкиллаштирилган.